Το "συρτάκι" ως ύμνος της χαράς, της γιορτής και της υπερηφάνειας

Ο Μίκης Θεοδωράκης εντάχθηκε από χθες (2/9/2021) στο πάνθεον των αθανάτων. Όσα επίθετα και να χρησιμοποιηθούν για να τον περιγράψουν θα είναι όλα αληθινά και ποτέ αρκετά. 

Μια εμβληματική παγκόσμια πνευματική και καλλιτεχνική μορφή, ένας επαναστάτης που πολέμησε για την ενότητα, ένας δημιουργός που ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπων, η "φωνή του λαού" και εκατοντάδες ακόμη προσδιορισμούς ακούμε και διαβάζουμε από χθες, που επιδιώκουν να χαρακτηρίσουν αυτή την απέραντη προσωπικότητα. 

Bert Verhoeff / Anefo, CC0, via Wikimedia Commons

Μας αφήνει μια πολύτιμη παρακαταθήκη, το έργο του, που οφείλουμε στους εαυτούς μας να μελετήσουμε σε βάθος. Είναι μεγάλη ανάγκη, έπειτα από σχεδόν 2 χρόνια, άδεια και φτωχά σε καλλιτεχνική και πολιτισμική υπόσταση, να επικοινωνήσουμε και πάλι μέσα από το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, την ποίηση, τις τέχνες και τον πολιτισμό.

Σήμερα επιδιώκω να εστιάσω στο διάσημο "συρτάκι", με την ιδιότητα της «χορογράφου». Άλλωστε τη γλώσσα του χορού την αντιλαμβάνομαι καλύτερα. 

Ο "χορός του Ζορμπά" που επινοήθηκε ειδικά για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς ο Έλληνας» (Zorba the Greek), με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν. Παρά την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι πρόκειται για ελληνικό παραδοσιακό χορό, στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε το 1964 για τις ανάγκες της ταινίας. Η μουσική σύνθεση ανήκει στο Μίκη Θεοδωράκη και η χορογραφία στον Γιώργο Προβιά. Η ταινία βασίζεται στο λογοτεχνικό ήρωα του μυθιστορήματος "Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά" του Νίκου Καζαντζάκη.

Το όνομα "συρτάκι" προέρχεται από τη λέξη «συρτός», που αφορά κοινό χαρακτηρισμό για παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς στους οποίους οι χορευτές «σέρνουν» τα πόδια τους, σε αντίθεση με τους «πηδηχτούς» χορούς. Το συρτάκι ενσωματώνει και στοιχεία συρτού (στο αργό μέρος του) και στοιχεία πηδηχτού (στο γρήγορο μέρος του) και το κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής, και μοιραία και της χορογραφίας, είναι η σταδιακή επιτάχυνση του ρυθμού μέχρι την τελική κορύφωσή του. 

Δανείζεται αργές κινήσεις του χασάπικου, τις γρήγορες του χασαποσέρβικου, ενώ χορεύεται σε σχηματισμό γραμμών ή κύκλων από τους χορευτές που κρατιούνται με τα χέρια από τους ώμους των διπλανών τους.

H μουσική σύνθεση που γράφτηκε για το συρτάκι παραμένει αναλλοίωτα διαχρονική, φημισμένη στα πέρατα του πλανήτη και συνιστά σύμβολο πολιτισμικής ταυτότητας. Έχει τόσο πολύ ταυτιστεί με τον Έλληνα και τη νοοτροπία του και είναι τόσο αναγνωρίσιμη, που εδώ και χρόνια χρησιμοποιείται ως τουριστικό θέλγητρο για την προσέλκυση και την ψυχαγωγία των ξένων επισκεπτών στις ταβέρνες και τα αξιοθέατα. 

Wikimedia Commons: Zorba the Greek Ballet in Maribor 2008 by Jernej Borovinšek

Η ιστορία του Ζορμπά υπενδεδυμένη με τη μεγαλειώδη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη έγινε και μπαλέτο, με χορογράφο τον Lorca Massine, και έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από 30 χώρες. Το 2014 παρουσιάστηκε στο Καλλιμάρμαρο σε μια υπερπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη. Αξίζει να διαβάσετε πώς εξιστορεί τη γνωριμία και τη συνεργασία του με τον "γίγαντα" όπως αναφέρει, Μίκη Θεοδωράκη, ο ίδιος ο Lorca Massine στο σύνδεσμο που ακολουθεί:

Η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη για το μπαλέτο - Μίκης Θεοδωράκης Οδηγός (mikisguide.gr)

Κατά τη δική μου ταπεινή ερμηνεία, το συρτάκι συμβολίζει τη «χαρά», τη «γιορτή» και την «υπερηφάνεια». Στο απόσπασμα της κηνιματογραφικής παραγωγής, ο Basil ζητά από τον Ζορμπά να του μάθει να χορεύει: 

“Teach me to dance” του λέει κάπως διστακτικά και ο Ζορμπάς με τεράστιο ενθουσιασμό πετάει το σακάκι του στην άκρη, διπλώνει τα μανίκια από το πουκάμισό του και ρίχνεται με ενθουσιασμό στις νότες. Αργά στην αρχή, με σταθερότητα, στιβαρότητα και αυτοπεποίθηση ο χορός ξεδιπλώνεται και εξελίσσεται. Οι χορευτές κρατιούνται από τους ώμους, με σεβασμό και ενότητα. Μόλις ο συν-χορευτής του Ζορμπά αφήνεται στο ρυθμό και χαλαρώνει, οι κινήσεις γίνονται ζωηρές και πιο γρήγορες, οι χορευτές αφήνουν τα χέρια και έρχονται απέναντι, γελούν, χτυπούν παλαμάκια, φωνάζουν δυνατά και στο τέλος τα δίνουν όλα πανηγυρίζοντας τη ζωή μέσα από τη μουσική και το χορό που ως μια παγκόσμια γλώσσα επικοινωνίας, απελευθερώνουν και εξυψώνουν το ανθρώπινο πνεύμα. 

Δεν είναι τυχαίο που το συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι χρησιμοποιείται ως grand φινάλε σε μουσικοχορευτικές παραστάσεις, καθώς δίνει πολλές δυνατότητες χορογραφικά, σε σχηματισμούς και βήματα, με τις εναλλαγές του ρυθμού, ενώ πάντα ξεσηκώνει το κοινό αλλά και τους ίδιους τους χορευτές.  

Εύα Καλαβρή